Sự sụp đổ của Wirecard là một trong những bê bối tài chính lớn nhất nước Đức. Từ một công ty công nghệ tài chính (fintech) hàng đầu, Wirecard giờ lao dốc đến mức phải nộp đơn xin bảo hộ phá sản. Cùng nhìn lại cuộc điều tra của tờ Financial Times (FT) với Wirecard, và “cái chết” của một trong những công ty công nghệ tài chính hàng đầu châu Âu
——————————————————————————————————————–
Năm 2020, cả nước Đức chấn động với bê bối tài chính của Wirecard – công ty nổi lên như một ngôi sao mới trong lĩnh vực fintech. Năm 2018, vốn hóa của nó đã lên tới gần 25 tỷ USD, thay thế ngân hàng lớn thứ 2 của Đức là Commerzbank trong rổ chỉ số DAX và chính thức trở thành một trong 30 tập đoàn Đức giá trị nhất được niêm yết trên Sàn giao dịch chứng khoán Frankfurt.
Từng là “Ngôi sao mới” của lĩnh vực Fintech
Wirecard được thành lập năm 1999 – cũng là giai đoạn cuối của sự bùng nổ dotcom, chuyên xử lý các khoản thanh toán bằng thẻ tín dụng. Năm 2005, công ty được niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán Frankfurt.
Wirecard xử lý hàng chục tỷ euro giao dịch tín dụng và ghi nợ mỗi năm với tư cách là thành viên của mạng lưới Visa và Mastercard. Một phần quan trọng của các giao dịch kỹ thuật số hàng ngày, bộ xử lý thanh toán đóng vai trò trung gian giữa khách hàng và người bán, sử dụng công nghệ để quản lý các giao dịch thay mặt ngân hàng phát hành. Trong thời gian ngắn, Wirecard được định giá cao hơn bất kỳ ngân hàng Đức nào khác.
Doanh thu và lợi nhuận của công ty fintech luôn tăng đều đặn. Điều này giúp Wirecard dễ dàng thuyết phục các nhà đầu tư. Các Quỹ và các Nhà đầu tư toàn cầu khi ấy tranh nhau mua cổ phiếu của Wirecard. Từ khi tiến vào chỉ số blue-chip DAX 30 của Đức, giá cổ phiếu của Wirecard đã tăng hơn 30 lần. Vào thời kỳ đỉnh cao, công ty có giá trị thị trường khoảng 28 tỷ USD. Năm 2018, Wirecard báo cáo doanh thu hơn 2 tỷ euro (2,3 tỷ USD), cao hơn gấp 3 lần con số của năm 2014.
Vết nứt len lỏi bên trong bức tường đồ sộ “Ngôi nhà của những chiếc thẻ”
Ngay từ tháng 6/2008, Wirecard lần đầu tiên bị hiệp hội cổ đông Đức buộc tội làm sai lệch số liệu về tài khoản chung của công ty năm 2007. Các cáo buộc này đã kích động một cuộc chiến pháp lý dẫn đến cuộc kiểm toán do Ernst&Young (EY) thực hiện. Trước tháng 6/2020, EY chưa bao giờ đưa ra bất cứ lo ngại về vấn đề tài chính của Wirecard.
Khi một cuộc điều tra của Tờ Financial Times (FT) bắt đầu dần dần vạch trần một vụ lừa đảo quy mô lớn rõ ràng; trong thời gian đó, một nhóm nhà báo do Dan McCrum dẫn đầu đã tìm thấy bằng chứng về việc lợi nhuận tăng cao và các thỏa thuận thuê ngoài đáng ngờ. Năm 2018, công ty tiếp tục bị nghi ngờ là đã thực hiện một loạt hoạt động chuyển doanh thu qua lại thông qua các chi nhánh ở châu Á để thổi phồng doanh thu. Nhưng rồi những nghi ngờ này lại rơi vào quên lãng sau khi công ty công bố có hơn 250.000 đối tác thanh toán trên toàn cầu, trong đó có những công ty lớn của Đức như Lidl, Aldi và hơn 100 hãng hàng không; có những hãng lớn như FedEx và KLM cũng gia nhập nhóm khách hàng này không lâu sau đó.
FT lại tiếp tục theo đuổi đến tận Phillippines và tìm đến một vài “đối tác thanh toán lớn” của Wirecard. Họ cho biết họ phát hiện ra trụ sở của một công ty thanh toán tòan cầu và là đối tác lớn của Wirecard thật ra chỉ là gia đình ngư dân bình thường.
Trong suốt thời gian từ năm 2014 đến năm 2019, liên tục các cuộc điều tra đã bị các nhà phân tích của công ty bỏ qua hoặc bác bỏ, thậm chí tờ FT còn bị cáo buộc là “tin giả”. Wirecard đã dùng nhiều cách để cố gắng ngăn chặn việc phanh phui của tờ báo. Nhóm của McCrum phải đối mặt với các mối đe dọa pháp lý từ công ty và cơ quan điều tra tội phạm BaFin, cơ quan quản lý tài chính của Đức. Ông bị nhà nước Đức đe dọa tống giam, bị hack, bị giám sát thể chất và bị bôi nhọ.
Sau đó thì EY cũng xác nhận báo cáo tài chính của Wirecard năm 2018 dù có một số ngoại trừ liên quan đến trường hợp của Singapore. Tuy nhiên, trước sức ép của cổ đông, Wirecard phải chấp nhận yêu cầu một công ty kiểm toán khác là KPMG tiến hành “kiểm toán đặc biệt”, bao gồm các hoạt động kế toán pháp chứng (forensic accounting) để khẳng định lại là có những hoạt động lừa đảo và thổi phồng số liệu kế toán của Wirecard hay không.
Tháng 4/2020, KPMG công bố báo cáo cho biết công ty không thể xác nhận được các giao dịch liên quan đến phần lớn doanh thu và lợi nhuận Wirecard công bố từ năm 2016-2018 là trung thực. Công ty kiểm toán này cũng không thể xác định được số dư tiền mặt 1 tỷ euro của Wirecard đang tồn tại hay không. Cuối cùng, cuộc điều tra độc lập của kiểm toán viên KPMG phát hiện ra rằng Wirecard đã không cung cấp đầy đủ tài liệu để giải quyết tất cả các cáo buộc về sự bất thường trong bảng cân đối kế toán do FT đưa ra. Việc công bố kết quả cuối cùng từ năm 2019 đã bị hoãn đến 3 lần.
Vụ bê bối chấn động nước Đức
Ngày 18/6/2020, Wirecard thừa nhận rằng khoản tiền 2 tỷ USD mà công ty ký quỹ là “không tồn tại”. CEO Markus Braun của công ty phải từ chức và bị bắt. Ngày 25/6, công ty nộp đơn xin phá sản vì đàm phán thất bại với các chủ nợ. Đối diện với sức ép dư luận, Wirecard không thể giải thích cho lỗ hổng 2,1 tỷ USD xuất hiện trong bảng cân đối kế toán của mình. Bằng vị thế của mình, “ông trùm tài chính” Markus Braun (CEO Wirecard) đã thực hiện khai khống cho Wirecard 2,1 tỷ USD. Như vậy, để thu hút thêm các nhà đầu tư và khách hàng, ông đã thổi phồng tài sản và doanh thu của công ty thông qua các giao dịch giả với cái gọi là bên “mua thứ ba” để tạo nên vỏ bọc một công ty vững mạnh về tài chính.
“Bên mua thứ ba” mà Wirecard khai khống chính là hai ngân hàng ở Philippines. Ngoài việc phủ nhận hợp tác với Wirecard, hai ngân hàng ở Philippines cũng cáo buộc công ty này sử dụng tên tuổi của mình để che đậy hành vi gian dối trong kinh doanh. Thế nhưng trước khi bị bắt, Braun vẫn còn cho rằng những bê bối trên chỉ là do công ty của ông đang bị kẻ xấu lừa đảo. Chỉ cho đến ngày 22/6, khi Braun sa lưới, Wirecard đã phải thừa nhận số tiền trên có thể không tồn tại và rút lại báo cáo tài chính năm 2019 và quý I/2020.
Trách nhiệm thuộc về ai? Bài học rút ra từ việc gian lận tài chính ngày dần nở rộ
Dân trong nghề kế toán và phân tích tài chính đều hiểu đây là một khoản mục rất “ảo diệu” và có thể đi về số không rất dễ dàng nếu khoản phải thu không thể thu được. Nhiều giả thuyết tin rằng có thể Wirecard đã mở nhiều tài khoản và thông đồng với ngân hàng để che giấu kiểm toán của EY.
Ngày 26/6/2020, nhiều tờ báo đã đăng tin là EY không trực tiếp xác nhận với ngân hàng OCBC của Singapore về việc Wirecard cho rằng đang có một lượng tiền mặt lớn gửi ở ngân hàng này. Thay vào đó, EY chỉ dựa vào tài liệu và các ảnh chụp màn hình mà một bên thứ ba và chính bản thân Wirecard cung cấp để rồi xác nhận Wirecard có số tiền này. Và đây là sự việc xảy ra liên tục từ 2016 đến 2018. OCBC sau đó xác nhận là chưa từng nhận được yêu cầu của EY để xác nhận số dư của Wirecard từ 2016 đến 2018. Thông tin này là một cú sốc với giới kiểm toán toàn cầu. Bởi vì xác nhận trực tiếp với ngân hàng thay vì dựa vào thông tin của công ty cung cấp là bước cơ bản của kiểm toán số dư tiền mặt. Một chuyên gia kiểm toán phát biểu với Financial Times là xác nhận độc lập số dư ngân hàng là bước cơ bản của bất kỳ ai mới vào nghề kiểm toán.
EY đang đứng trước rất nhiều cáo buộc đã tắc trách trong kiểm toán Wirecard và một số nhà đầu tư của Wirecard đang bắt đầu tiến trình tố tụng để kiện công ty này.
Ngoài ra, hội đồng quản trị của Wirecard cũng được đề cập, họ đã làm gì để cho các số liệu và hoạt động kinh doanh “nhảy múa” như vậy? Hệ thống kiểm soát nội bộ công ty đã vận hành ra sao mà để một gia đình ngư dân ở Phillippines được phù phép trở thành một đối tác lớn, là công ty thanh toán quốc tế.